Zasadniczo odsetki należą się w dwóch sytuacjach:
- za korzystanie z cudzego kapitału – odsetki kapitałowe, w których oprocentowanie jest po prostu wynagrodzeniem za korzystanie z określonej sumy pieniędzy,
- za opóźnienie w zapłacie – odsetki za opóźnienie, które stanowi swego rodzaju rekompensatę za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.
Do tej pory jeżeli strony chciały zastrzec naliczanie odsetek wpisywały do umowy klauzulę, że należą się odsetki umowne lub odsetki ustawowe. Wysokość odsetek umownych strony mogły ustalić samodzielnie mając jednak na uwadze regulacje dotyczące odsetek maksymalnych. Odsetki ustawowe z kolei były ogłaszane przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia. Odsetki ustawowe były jednolite zarówno dla odsetek kapitałowych, jak i dla odsetek za opóźnienie.
Od 1 stycznia 2016 zapisy te uległy zmianie.
Odsetki kapitałowe ustawowe (art. 359 k.c.)
Odsetki ustawowe wylicza się jako suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Obecnie wynoszą one 5% (1,5% – stopa referencyjna NBP + 3,5%)
Odsetki kapitałowe umowne (art. 359 k.c.)
Maksymalna wysokość odsetek kapitałowych umownych nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne) – czyli na chwilę obecną 10%.
Odsetki za opóźnienie ustawowe (481 k.c.)
Odsetki ustawowe za opóźnienie równe są sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Obecnie wynoszą one zatem, 7%.
Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Odsetki za opóźnienie umowne (481 k.c.)
Maksymalna wysokość odsetek umownych za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie), czyli 14%.
Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych
W przypadku opóźnienia w zapłacie w ramach transakcji handlowej, o której mowa w ustawie, odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych równe są sumie stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych. W związku z powyższym wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych wynosi 9,5%.
Kolejną nowością jest obliczanie tych odsetek dwa razy do roku. Odsetki, które należne są za okres od 1 stycznia do 30 czerwca, obliczane są na podstawie stopy referencyjnej obowiązującej w dniu 1 stycznia, natomiast w oparciu o wyliczenia z dnia 1 lipca, ustalana jest wysokość odsetek należnych za okres od 1 lipca do dnia 31 grudnia.
Mając powyższe na uwadze, od stycznia 2016 r. nie wystarczy ustalić – tak jak to było do tej pory – wyłącznie wysokości odsetek ustawowych ogłaszanej przez Radę Ministrów raz na kilka lat. Określenie wysokości odsetek ustawowych i umownych odsetek maksymalnych wymagać będzie odpowiedzi na następujące pytania:
- Z jakiego stosunku prawnego należą się odsetki, czy są to odsetki kapitałowe i czy za opóźnienie?
- Jeżeli są to odsetki za opóźnienie, to czy naliczane będą na podstawie art. 481 k.c. czy ustawy o transakcjach handlowych?
- Jak jest stopa referencyjna NBP w okresie za który dochodzimy odsetek?
Dopiero wówczas możliwe będzie wyliczenie odsetek lub też określenie czy zastrzeżone w umowie odsetki umowne, nie przekraczają odsetek maksymalnych.
